معرفی کویرهای ایران

شگفت انگیزترین کویرهای ایران

اساساً کویر در شرایطی ایجاد می‌شود که زمین به شدت تحت تأثیر نمک باشد و تبخیر مطلق سالانه بیشتر از میانگین بارندگی سالانه باشد. به دلیل همین شرایط است که کویرها در مناطق خشک و نیمه خشک، بیابانی و نیمه بیابانی شکل می گیرند. در ایران، کویر قم، کویر حاج علی قلی، کویر دشت در منطقه خشک، کویر ابرکوه در منطقه نیمه بیابانی یزد و کویر لوت در منطقه بیابانی وجود دارند. بهترین زمان برای سفر به کویرهای ایران پاییز و زمستان است که در سراسر ایران به ویژه در مرکز آن پراکنده هستند. لازم به یادآوری است که هنگام کویرگردی در ایران،  راهنمایی یک لیدر محلی و حرفه ای ضروری است. 

بهترین کویرهای ایران را در اینجا به اختصار معرفی می کنیم.

کویر درک چابهار

کویر درک یکی از خاطره انگیزترین مکان هاست که کویر و دریا در این منطقه به هم می رسند. کویر درک در نزدیکی شهری به همین نام قرار دارد و به دلیل منحصربفرد بودن در زمره تمیزترین سواحل ایران قرار دارد. به علاوه، بکر بودن آن به این دلیل است که گردشگران اطلاعات زیادی در مورد این مکان ندارند. به همین دلیل است که قدم زدن روی تپه های شنی همراه با صدای امواج می تواند تجربه ای بی نظیر باشد. 


این صحرا در محل تلاقی دریای عمان با اقیانوس هند قرار دارد و آب های فیروزه ای دریا و اقیانوس در این نقطه از دریای آزاد و در امتداد ساحل به هم می رسند و منظره ای جذاب را ایجاد می کنند. کویر درک در استان سیستان و بلوچستان و بین دو بندر مهم ایران بندرعباس و چابهار قرار دارد. همچنین نام درک در زبان محلی به معنای زندگی در کنار دریا است. همچنین به دلیل وجود پلانکتون های درخشان در کنار سواحل که منظره ای نفس گیر را ایجاد می کند، توصیه می شود بهترین زمان برای سفر به این منطقه اسفند ماه باشد.

همچنین روستای درک در مجاورت کویر درک در امتداد ساحل منطقه مکران در بخش زرآباد، شهرستان کنارک، قرار دارد. سواحل صخره ای، شنی و مرجانی که همگی به هم نزدیک هستند و بر جاذبه های این منطقه می افزایند. از دیگر شگفتی های روستای درک می توان به چاه های آب خالص و شیرین موجود در کنار دریای نمک اشاره کرد که پدیده ای حیرت انگیز را به وجود آورده است. شایان ذکر است که امکانات تفریحی برای فعالیت‌هایی مانند شنا، موج‌سواری، قایق‌سواری و ورزش‌های آبی در کنار فعالیت‌های مرتبط با سفر به کویر مانند کویر نوردی، تماشای ستاره‌ها و برخی دیگر در نظر گرفته شده است.

کویر لوت کرمان

کویر لوت کویر وسیعی است که در جنوب شرقی ایران قرار دارد و یکی از گرم ترین و خشک ترین کویرهای جهان است. همچنین این کویر در میانه سه استان کرمان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان واقع شده است. همچنین از سال 2016 این کویر به عنوان اولین اثر طبیعی ایران در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است. به خاطر داشته باشید که کویر لوت بیست و پنجمین بیابان بزرگ جهان است. کویر لوت به معنای واقعی فاقد آب و پوشش گیاهی و همچنین دارای آب و هوای بسیار گرم و خشک است، به همین دلیل در سال 2005 دمای 159.3 درجه فارنهایت در نقطه ای از این بیابان ثبت شد که گرم ترین مکان از زمین بود.
جالب است بدانید که با وجود شرایط اقلیمی سخت برای بقا و زندگی، گیاهان و حیواناتی وجود دارند که می توانند در آنجا زندگی کنند. 


یکی از گیاهان کویر لوت پدیده ای به نام «نبخا» است. باد در کویر همیشه خاک و شن را با خود می آورد.خاک و ماسه گاهی در تماس با گیاهان از حرکت باز می ایستد و در اطراف گیاه جمع می شوند. گیاهان بیابانی از آب های زیرزمینی برای زندگی استفاده می کنند، بنابراین خاک و ماسه اطراف گیاه رطوبت را جذب می کند. گیاه نبخا که می خواهد زنده بماند از میان این خاک و ماسه راه خود را پیدا می کند. به تدریج گیاه روی ماسه سوار می شود و زمین و ماسه به صورت تپه هایی در پای گیاه باقی می مانند. نبخاها سد مهمی در برابر بادهای سطحی است .

کویر لوت به سه واحد جغرافیایی مختلف تقسیم می شود. قسمت های مختلف این کویر شامل لوت شمالی که دارای عناصر شنی و ماسه ای و ناهمواری است، لوت مرکزی که خیره کننده ترین قسمت لوت است و شامل کلوت ها (یکی از بی نظیرترین پدیده ها)، تپه ها و ماسه های عظیم است. 

این کویر دارای ارزش های زمین شناسی شگفت انگیزی است. کویر لوت شاید زیباترین کویر ایران باشد و لازم به ذکر است که غروب و طلوع های باورنکردنی کویر لوت را نباید از دست بدهید.

کویر شهداد کرمان

یکی از دیدنی‌ترین مناظر مربوط به کویر،کویر شهداد است که کلوت آن شگفت‌انگیزترین صحنه‌هایی را می‌سازد که می‌توان در زندگی خود دید. شایان ذکر است که پدیده مشابهی در ایالت یوتا در ایالات متحده آمریکا وجود دارد که هر دو بر اثر فرسایش آبی و بادی پدید آمده اند. کویر شهداد در نزدیکی کرمان قرار دارد و بخشی از کویر لوت است و فعالیت‌های تفریحی متنوعی را ارائه می‌دهد و یکی از گرم‌ترین نقاط کره زمین را در خود جای داده است. همچنین وزش بادهای شدید در این منطقه باعث حذف ریشه گیاهان و در نتیجه کمبود پوشش گیاهی در کویر شهداد شده است.


کویر شهداد به سه قسمت تقسیم می شود. سبز، نارنجی و قرمز. منطقه سرسبز در نزدیکی اتوبان شهداد - نهبندان و در امن ترین نقطه ای قرار دارد که می توانید به تنهایی یا با دوستان و خانواده خود به آنجا بروید. با توجه به اینکه قسمت های نارنجی و قرمز این منطقه از بسیاری جهات از جمله گم شدن در کنار سایر خطرات بسیار خطرناک است. بنابراین نباید بدون اجازه رسمی و یک راهنمای حرفه ای به تنهایی بروید.

برجسته ترین قسمت کویر شهداد کلوت است، این پدیده منحصر به فرد به نام کلوتس یکی از نادرترین پدیده های جغرافیایی است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. نام کلوت از کال و لوت گرفته شده است، کال به معنای شهر یا واحه است و لوت به صحرای لوت مرتبط است. این قلعه های شن و ماسه طبیعی به طور طبیعی ساخته شده اند و نتیجه یک فرسایش و مؤثرترین عوامل فرسایش، آب و باد است.

کلوت شهداد در زمینی به وسعت یازده هزار کیلومتر مربع شکل گرفته است. این پدیده طبیعی حدود 20000 سال پیش بر اثر فرسایش آبی و بادی ایجاد شد که حدود 145 کیلومتر طول دارند و عرض آنها از غرب به شرق به 70 کیلومتر می رسد.

کویر مرنجاب کاشان

کویر مرنجاب به دلیل امنیت و تنوع جاذبه ها علاوه بر پوشش گیاهی و جانوری این منطقه، مکانی مناسب برای گردشگری است و می تواند سالانه گردشگران زیادی را نیز به خود جذب کند. این کویر در واقع در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و در نتیجه در زمان صفویه مکان مورد علاقه ای بوده است. بر این اساس شاه عباس صفوی نام مرنجاب را برای این کویر انتخاب کرد.


به غیر از شتر سواری، تپه های شنی، آفرود سواری و سایر فعالیت های رایج کویری، می توانید از جاذبه های بی نظیر کویر مرنجاب دیدن کنید. یکی از آنها دریاچه نمک است که از جاذبه های طبیعی این منطقه است و در مجاورت کاروانسرای مرنجاب قرار دارد. همچنین نام این دریاچه نمک آران و بیدگل است و به جزیره سرگردان نیز معروف است. این نام به دلیل سراب و توهم نوری است که در این کویر ناشناخته برای نیاکان رخ می دهد. همچنین آب این دریاچه کم کم در حال تبخیر است و خط سفیدی روی زمین باقی می ماند. 

ترکیب کویر و دریاچه نمک منظره ای دیدنی را خلق کرده است که می تواند به اندازه تپه های شنی مرتفع و آسمان شب، خیره کننده باشد. یکی دیگر از جاذبه های کویر مرنجاب کاروانسرای آن است که نام آن با کویر مرنجاب یکی است. این کاروانسرا به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده و در کتیبه این کاروانسرا آمده است که 500 سرباز مسلح همیشه در این مکان حضور داشتند. همچنین دارای 29 اتاق برای اقامت گردشگران در کویر مرنجاب است و در جنوب کاروانسرا برکه ای نیز وجود دارد.

کویر مصر اصفهان

یکی از زیباترین کویرهای ایران، کویر مصر است که در شهرستان خور و بیابانک و در نزدیکی روستای خشت مصر در استان اصفهان قرار دارد. این کویر برای فعالیت هایی مانند پیاده روی در شن های روان، شتر سواری، موتورسواری، سافاری، تماشای غروب آفتاب و مهمتر از همه، گذراندن شب در کنار آتش و تماشای ستارگان آسمان یکی از محبوب ترین کویرها است. کویر مصر در 45 کیلومتری شرق شهر جندق و 30 کیلومتری شمال خور قرار دارد. همچنین صحرای مصر در گذشته نام‌های دیگری به نام‌های چاه دراز، کلاته یوسف و مزرعه یوسف داشته است. در واقع این کویر در دشت کویر قرار دارد.


 جالب اینجاست که نه تنها کویر مصر در تابستان آب و هوای بسیار گرم و غیرقابل تحملی دارد، بلکه حیواناتی مانند مار، رتیل، عقرب و... نیز در این فصل در کویر مصر بیرون بیایند. همچنین صحرای مصر به دریای شنی صحرای مصر نیز معروف است. 

علاوه بر این، روستای مصر در نزدیکی شهرهای کوچک دیگر قرار دارد. هنگام بازدید از کویر مصر، بازدید از محل ملاقات عاشقان ستاره و روستای باشکوه عروسان نیز به شدت توصیه می شود.

کویر ریگ جن سمنان

کویر ریگ جن در منطقه مرزی استان سمنان قرار دارد. کمبود منابع آبی در منطقه وسیع ریگ جن به همراه وجود موانع طبیعی مانند گل‌زارها و تپه‌های ماسه‌ای مرتفع از عواملی بوده است که قرن‌ها این منطقه را از دسترس انسان دور نگه داشته است. این عوامل باعث شد که این منطقه وسیع در طول تاریخ از چشم انسان ها پنهان بماند و در نتیجه آن را جن نامیدند. کلمه جن به معنای پنهان است. 
 
هیچ مرز مشخصی برای ریگ جن وجود ندارد. به طور خلاصه ریگ جن در جنوب سمنان، شمال انارک، غرب جندق و شرق دریاچه نمک واقع شده است.

کمپ متین آباد کاشان

کمپ کویری متین آباد در 25 کیلومتری شمال نطنز و 60 کیلومتری جنوب شرقی کاشان قرار دارد. اکو کمپ کویری متین آباد به عنوان اولین کمپ طبیعت گردی در ایران بر اساس گردشگری پایدار و اصول اولیه اکوتوریسم پایدار تاسیس شد. می توانید روی شن‌های لغزنده قدم بزنید، ستارگان را تماشا کنید، شترسواری کنید، از مزارع ارگانیک دیدن کنید و در اکو کمپ کویر متین آباد در این کویر ، شاهد پرورش اسب و شترمرغ باشید.

کویر ورزنه اصفهان

یکی از جاذبه های منطقه مرکزی ایران، کویر ورزنه است که حدود 17000 جریب وسعت دارد و در مجاورت شهر ورزنه قرار دارد. در واقع نام کویر که ورزنه است به دلیل نام این شهر است. همچنین موقعیت کویر ورزنه در حدود 100 کیلومتری شرق اصفهان و 150 کیلومتری غرب یزد است. 


تالاب گاوخونی در شرق کویر، شهر ورزنه و زاینده رود در شمال کویر ورزنه قرار دارند. اگرچه کل کویر ورزنه به کویر خارا نیز معروف است، اما تفاوت آشکاری بین تپه های سست کویر خارا که در انتهای کویر ورزنه قرار دارد و برای کویر نوردی مناسب نیست، با کویر ورزنه وجود دارد.

کویر حلوان خراسان جنوبی

کویر حلوان مکانی بکر در خراسان جنوبی در نزدیکی روستای حلوان در شهرستان طبس و مقصدی برای ماجراجویی است. شکل حلوان مثلثی است و در فهرست آثار طبیعی ایران به ثبت رسیده است. به دلیل وجود معادن متعدد در این کویر و در نتیجه چندین جاده خاکی، کویر حلوان یکی از آسان‌ترین مسیرها برای سافاری در کویرهای ایران است.
 
به علاوه، فعالیت‌ها و جاذبه‌های تفریحی این منطقه به پیاده‌روی در تپه‌های شنی و تماشای ستاره‌ها محدود نمی‌شود. در واقع، کویر حلوان همچنین دارای نخلستان‌ها و نمک‌دان‌هایی است که مناظر شگفت‌انگیزی را به وجود آورده‌اند.با گذر از مکان های تاریخی روستای حلوان خود را به قلعه حلوان که مهمترین جاذبه این روستا است، برسانید و از کویرگردی، کنار مردم محلی آنجا لذت ببرید.

کویر سه قلعه خراسان جنوبی

کویر سه قلعه، کویری خاص است که در شرق ایران در 37 کیلومتری شهر سرایان و در اطراف شهر سه قلعه در استان خراسان جنوبی واقع شده است. یکی از ویژگی های این کویر افق باز و آسمان تاریک است. موقعیت جغرافیایی کویر سه قلعه به گونه ای است که دور از دسترس گرد و غبار محلی است و به همین دلیل، افقی باز، تقریباً صفر درجه در محل رصد آسمان وجود دارد. سه قلعه یکی از آسمان های تاریک جهان است که دارای رصدخانه هایی برای کاوش در آسمان است. 


همچنین از دیگر ویژگی های این منطقه می توان به اماکن تاریخی مانند ربات، کاروانسرا، دریاچه نمک، دق (زمین هموار و سخت بدون پوشش گیاهی) و تپه ماهور اشاره کرد.کویر سه قلعه به دلیل ارتفاع کم از سطح دریا جزء مناطق کویری و نیمه بیابانی محسوب می شود.

کویر رضاآباد سبزوار

کویر رضاآباد در 200 کیلومتری جنوب غربی شاهرود ،در 130 کیلومتری سبزوار و در 100 متری روستای رضاآباد در محدوده پارک وحش خارتوران در استان سمنان قرار دارد. تپه های ماسه ای به اشکال مختلف، چادرهای عشایری، خانه های آجری با گنبد، گله های شتر و آسمان صاف و بدون آلودگی از ویژگی های این منطقه کویری است. برای دسترسی به این کویر دو روستای رضاآباد و قلعه وجود دارد که نزدیکترین روستاها به کویر رضاآباد هستند. از جانوران این قطعه زمین می توان به یوزپلنگ آسیایی، زاغ بور، گورخر آسیایی و بز کوهی اشاره کرد.
 
محصولاتی مانند کلاه سنگسری، دستبندهای پشمی سنگری، کیف، فرش و روسری از صنایع دستی رضا آباد هستند که همگی توسط مردم محلی بافته می شوند. 

اگر در ماه مرداد و آذر به این کویر سفر کنید، شاهد بارش شهابی خیره کننده ای خواهید بود.

کویر زردگاه طبس

کویر زردگاه در استان خراسان جنوبی به عنوان سرسبزترین کویر ایران شناخته می شود. کویر زردگاه در روستای زردگاه در فاصله 180 کیلومتری شهر طبس و در نزدیکی کوه نایبند قرار دارد. گستره وسیع طلایی کویر زردگاه از بالای کوه نایبند زیباترین منظره منطقه است. 


در کویر زردگاه می‌توانید از فعالیت‌های کویری مانند سافاری، شتر سواری و چهارچرخ نیز لذت ببرید. پیاده روی در تپه های شنی کویر زردگاه نسبت به سایر کویرها به انرژی کمتری نیاز دارد. این کویر مانند کویر متین آباد یکی از مناطق کویری مناسب برای افرادی با تجربه کمتر در کویرگردی است.

کویر کاراکال یزد

کویر کاراکال به کویر صادق آباد نیز معروف است، در روستای صادق آباد، حوالی شهر بافق و در 100 کیلومتری شهر یزد قرار دارد. این کویر از گذشته زیستگاه گربه ای زیبا به نام کاراکال بوده است. البته نام امروزی گربه کاراکال «گوش سیاه» است و این حیوان یکی از 6 گونه گربه وحشی ساکن ایران است. این گربه علاوه بر ایران در آفریقا نیز زندگی می کند. کاراکال به سیاهگوش بیابانی و سیاهگوش ایرانی نیز معروف است .امکانات اقامتی مناسب، شترسواری، آفرودسواری، سوار شدن بر موتور چهارچرخ و رصد ستارگان در این کویر در انتظار شماست.

کویر حاج علی قلی دامغان

حوضه کویری حاج علی قلی با وسعتی در حدود 18000 کیلومتر مربع کوچکترین حوزه آبخیز ایران است که در استان سمنان قرار دارد. کویر حاج علی قلی، کویر و نمکزاری در جنوب شرقی شهر دامغان ودر نزدیکی روستای خورزان قرار دارد. در فرورفتگی بین ارتفاعات البرز و ارتفاعات طرود، چاه شیرین قرار دارد که آن را از کویر نمک جدا می کند. قرار گرفتن کویر حاج علی قلی در جنوب رشته کوه البرز و در مجاورت دشت‌های خشک مرکز ایران، به دور از کانون‌های رطوبت محلی و بادهای خشک، آن را در زمره مناطق خشک اقلیم قرار داده است.

کویر ابوزیدآباد کاشان

 اطراف کاشان کویرهای خاص و دیدنی وجود دارد. یکی از این کویرهای برجسته و زیبا که در نزدیکی کاشان قرار دارد، کویر ابوزیدآباد است. کویر ابوزیدآباد نیز مانند دیگر کویرها، نهایت زیبایی خود را در سکوتی عمیق در کنار تپه های شنی داغ و چشم انداز های بی نظیر فراگیر خود پنهان می کند. 


کویر ابوزیدآباد در کنار سایر جاذبه های کویری ایران مانند کویر مرنجاب و کویر مصر یکی از محبوب ترین مقاصد کویری برای گردشگران علاقه مند به این نوع جاذبه ها است. ابوزیدآباد پایتخت گویش های کهن ایران است و فرهنگ مردم این منطقه یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری آن است. به دلیل دسترسی سخت تر نسبت به منطقه مرنجاب، این منطقه دست نخورده باقی مانده است. حیات وحش این منطقه از ایمنی نسبتاً بهتری نسبت به منطقه مرنجاب برخوردار است.

کویر ریگ زرین یزد

کویر ریگ زرین یا مغستان یکی از دیدنی‌ترین کویرهای ایران است که در ۸۰ کیلومتری شمال کویر بافق در استان یزد واقع شده است. در قسمت شمالی این کویر ارتفاعات حاجی آباد زرین قرار دارد و قسمت جنوب غربی این کویر پوشیده از گنبدهای نمکی است. این کویر دارای شن‌های ریز و زیبایی است که از شمال به جنوب کشیده شده است و پیاده‌روی و عکاسی در آن چشمگیر است.

تجهیزات مورد نیاز برای یک کویرگردی جذاب  عبارتند از:

آب کافی، عینک دودی، کلاه، ضد آفتاب، لوسیون مرطوب کننده، لباس های روشن، چادر مسافرتی، لباس گرم و پتو برای شب، وسایل روشنایی، کبریت، نان و غذاهای سبک، پماد دفع حشرات، چاقو، کفش راحتی و هر چیز دیگری که لازم می دانید را برای رفتن به کویر به همراه خود داشته باشید.

سخن پایانی

رصد ستارگان در کنار بسیاری از فعالیت های جالب دیگر مهم ترین فعالیت در تمام بیابان ها است. بنابراین توصیه می شود قبل از عزیمت به بیابان ها برای اطلاع از تاریخ و زمان دقیق رویدادهای کیهانی و بارش های نجومی به سایت های نجوم مراجعه کنید تا بتوانید برای آنها برنامه ریزی کنید که قطعا لذت سفر شما را دوچندان می کند.

یکی از اطلاعات لازم در مورد مناطق کویری دمای آنهاست. شاید بدانید که در مناطق کویری اختلاف دمای شب و روز به قدری زیاد است که در روز احساس می‌کنید در حال سوختن هستید، در حالی که شب‌ها باید کنار آتش بنشینید تا شرایط را تحمل کنید. در نتیجه از آنجایی که دمای هوا در روز تابستان بسیار بالاست، دمای شب چند درجه کاهش می یابد، اما در شب همچنان گرم خواهد بود. بنابراین بهترین زمان برای رفتن به مناطق کویری پاییز و زمستان است که دمای کل منطقه چه در روز و چه در شب کاهش می یابد.